Στροφή στη χρήση της εθνικής γλώσσας. Μύθος ή πραγματικότητα;

Η νίκη των Kalush Orchestra φέτος που ακολούθησε τη νίκη των Måneskin τη χρονιά που μας πέρασε πυροδότησε, εκτός των άλλων, τις συζητήσεις για τη στροφή του κόσμου προς τραγούδια στην εθνική γλώσσα των χωρών που συμμετέχουν στην Eurovision.

Η ποικιλία των τραγουδιών που υπήρχε κυρίως τα πρώτα χρόνια του διαγωνισμού τείνει να εξαλειφθεί τα τελευταία χρόνια. Πολλοί ρίχνουν το ανάθεμα για αυτό στην κατάχρηση της αγγλικής γλώσσας από τους καλλιτέχνες.

Μια αχτίδα φωτός φαίνεται πως έρχεται τα τελευταία χρόνια καθώς από το 2017 μέχρι και το 2022, τρία από τα πέντε νικητήρια τραγούδια ήταν στην εθνική γλώσσα των χωρών που νίκησαν. 

Ο κανόνας της γλώσσας

Ο διαγωνισμός τραγουδιού της Eurovision μετράει αισίως 66 χρόνια ύπαρξης. Από την απαρχή του το 1956 μέχρι και το 1965 κάθε χώρα μπορούσε να εκπροσωπηθεί με τραγούδι σε οποιαδήποτε γλώσσα επιθυμούσε. Παραδοσιακά, όμως, όλες οι χώρες έστελναν στο διαγωνισμό τραγούδια σε κάποια από τις εθνικές τους γλώσσες. Ήταν η Σουηδία το 1965 στη Νάπολη που έστειλε τον Ingvar Wixell με το τραγούδι “Absent Friend” που έσπασε αυτή την παράδοση. Για την ιστορία τερμάτισε στην δέκατη θέση με 6 βαθμούς.

Για αυτό το λόγο από το 1966 μέχρι και το 1998, με μία διακοπή πέντε ετών (1972-1976*), η EBU θέσπισε τον λεγόμενο κανόνα της γλώσσας. Σύμφωνα με αυτόν, κάθε χώρα θα έπρεπε να διαγωνίζεται με τραγούδι σε κάποια από τις επίσημες γλώσσες της. Έτσι, θα ήταν μια ευκαιρία να παρουσιάσει μια ακόμα πτυχή του πολιτισμού της στους υπόλοιπους λαούς της Ευρώπης.

* Ο κανόνας θα είχε τεθεί σε ισχύ από το 1977, όμως, Βέλγιο και Γερμανία είχαν ήδη τρέξει την διαδικασία επιλογής της συμμετοχής τους και έτσι πήραν άδεια να διαγωνιστούν σε γλώσσα διαφορετική της εθνικής τους εκείνη τη χρονιά.

Και εγένετο 1999

Όλα τα παραπάνω είχαν ισχύ μέχρι το 1999. Εκείνη τη χρονιά, η EBU αποφάσισε να αφήσει την γλώσσα των τραγουδιών με τα οποία συμμετείχαν οι χώρες στο διαγωνισμό της Eurovision ελεύθερη. Οι χώρες πλέον θα μπορούσαν να υποβάλλουν συμμετοχή σε οποιαδήποτε γλώσσα επιθυμούσαν, ακόμα και σε φανταστικές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την πρώτη χρονιά οι 14 από τις 23 χώρες έκαναν χρήση αγγλικών στίχων στις συμμετοχές τους. 

Εγκαταλείφθηκαν οι εθνικές γλώσσες;

Η περιρρέουσα αίσθηση είναι πως με την απελευθέρωση του κανόνα της γλώσσας, οι εθνικές γλώσσες πεθαίνουν και έχουν δώσει τη θέση τους στα αγγλικά. Από το 1999 μέχρι και το 2022 συνολικά 867 τραγούδια έχουν διαγωνιστεί στον διαγωνισμό της Eurovision. Συνολικά, 359 τραγούδια ήταν (ολόκληρα ή μέρος αυτών) σε κάποια από τις εθνικές γλώσσες των χωρών που διαγωνίστηκαν.

Ας δούμε τα ποσοστά κάθε χρονιάς.

Όπως παρατηρούμε, η χρονιά με τις περισσότερες συμμετοχές στην εθνική γλώσσα ήταν το 1999, το οποίο είναι απολύτως λογικό καθώς ήταν η πρώτη χρονιά κατάργησης του κανόνα της γλώσσας. Στον αντίποδα, το 2017 ήταν το έτος που οι περισσότερες χώρες απαρνήθηκαν κάποια από τις εθνικές τους γλώσσες και χρησιμοποίησαν κάποια άλλη για τις συμμετοχές τους.

Γιατί αγγλικά;

Οι περισσότερες χώρες που επιλέγουν κάποια άλλη γλώσσα πλην κάποιας από τις εθνικές της, διαλέγουν κατά βάση τα αγγλικά. Οι πρώτες χώρες που επέλεξαν άλλη πραγματική γλώσσα πλην της αγγλικής ήταν η Κύπρος το 2007 που τόλμησε να χρησιμοποιήσει γαλλικά στο “Comme ci, comme ça” με την Ευρυδίκη και η Λετονία την ίδια χρονιά στο “Questa Notte” με τους Bonaparti.lv. Την αρχή την είχε κάνει το Βέλγιο το 2003 στέλνοντας όμως τη συμμετοχή του “Sanomi” με τους Urban Trad σε φανταστική, γλώσσα. Ποιοι είναι, όμως, οι λόγοι που τα αγγλικά προτιμούνται;

1) Τα τραγούδια στα αγγλικά κερδίζουν με μεγαλύτερη συχνότητα. Όπως θα δούμε και πιο κάτω στους 23 διαγωνισμούς που έχουν διεξαχθεί από το 1999 μέχρι και το 2022, έξι τραγούδια στην εθνική γλώσσα έχουν κερδίσει το διαγωνισμό (σε αυτή την ανάλυση έχουν προσμετρηθεί και οι 2 νίκες της Ουκρανίας (το 2004  μέρος του τραγουδιού ήταν στα Ουκρανικά και το 2016 μέρος του τραγουδιού ήταν στα Ταταρικά της Κριμαίας).

2) Οι περισσότεροι τηλεθεατές είναι εξοικειωμένοι με τα αγγλικά. Με τα αγγλικά να είναι πλέον η διεθνής γλώσσα του εμπορίου –και όχι μόνο- όλοι σχεδόν οι τηλεθεατές της Eurovision είναι εξοικειωμένοι με μια από τις επίσημες γλώσσες του διαγωνισμού, γεγονός που καθιστά τους στίχους των τραγουδιών πιο εύκολους στην κατανόηση. Άλλωστε, στις περισσότερες χώρες τα αγγλικά διδάσκονται ως η πρώτη ξένη γλώσσα.

3) Οι καλλιτέχνες στοχεύουν σε διεθνή καριέρα. Η Eurovision είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος μουσικός διαγωνισμός με 200 εκατομμύρια τηλεθεατές να συντονίζονται το βράδυ του Σαββάτου στους τηλεοπτικούς τους δέκτες. Η προώθηση μέσω των Eurovision preparties, η ραγδαία αύξηση της χρήσης των social media και η αστραπιαία μεταφορά ειδήσεων μέσω του διαδικτύου έχουν ενισχύσει την προβολή των καλλιτεχνών. Δικαίως, τα φώτα στρέφονται στο νικητή, αλλά βλέπουμε κάθε χρόνο πολλούς καλλιτέχνες να επιδιώκουν και να καταφέρουν σε κάποιο βαθμό να προσεγγίσουν ένα μεγαλύτερο, διεθνές κοινό. Τα αγγλικά σε αυτή την προσπάθεια είναι σύμμαχος.

Ποιες χώρες απαρνούνται την εθνική τους γλώσσα;

Από το 1999 μέχρι και το 2022, 49 χώρες έχουν λάβει μέρος στον διαγωνισμό της Eurovision. Υπάρχουν ανάμεσα τους χώρες που δεν εγκατέλειψαν ποτέ κάποια από τις εθνικές τους γλώσσες και τη χρησιμοποίησαν πάντα στις συμμετοχές τους (στο όλον ή σε μέρος αυτών), ενώ υπάρχουν και άλλες που την άφησαν εντελώς. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν η Ανδόρρα, η Ιταλία, το Μονακό, η Σερβία και Μαυροβούνιο (όταν διαγωνίστηκαν σαν ενωμένο κράτος) και φυσικά η Αυστραλία, η Μάλτα, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο που έχουν σαν μια εκ των εθνικών γλωσσών τους τα αγγλικά. Από την άλλη, το Αζερμπαϊτζάν και η Σουηδία είναι οι μόνες χώρες οι οποίες απαρνήθηκαν την εθνική τους γλώσσα για χάρη των αγγλικών.

Η Ελλάδα από το 1999 μέχρι και το 2022 έχει συμμετάσχει στο διαγωνισμό της Eurovision 21 φορές. Δεκαπέντε από αυτές έχει στείλει συμμετοχή εξ ολοκλήρου στα αγγλικά, ενώ μόλις δύο φορές η συμμετοχή της χώρας μας ήταν μόνο στα ελληνικά (2010 και 2018). Τέσσερις φορές είχαμε μικτή χρήση των δύο γλωσσών (ελληνικά και αγγλικά, 2001, 2011, 2013 και 2016 όπου στην τελευταία έγινε χρήση των Ποντιακών).

Ποιες είναι οι επιδόσεις των τραγουδιών στις εθνικές γλώσσες;

Όπως είδαμε και παραπάνω, από το 1999 μέχρι και το 2022, έξι τραγούδια ερμηνευμένα στις εθνικές γλώσσες (ολόκληρα ή μέρος τους) κέρδισαν το διαγωνισμό της Eurovision. Το πρώτο εξ ολοκλήρου τραγούδι που κατόρθωσε κάτι τέτοιο ήταν το “Molitva” το 2007 στην πρώτη συμμετοχή της Σερβίας ως ανεξάρτητο κράτος. Αξίζει να σημειωθεί ότι το “Amar Pelos Dois” με τον Salvador Sobral στα Πορτογαλικά κατέχει το ρεκόρ συγκομιδής βαθμών με 758 βαθμούς.

Ενδιαφέρον έχει να δούμε ποιες είναι οι επιδόσεις των τραγουδιών στις εθνικές γλώσσες στην κατάταξή τους στην πρώτη δεκάδα κάθε χρονιάς.

Μέχρι και το 2019, τη μερίδα του λέοντος ως προς τις θέσεις στην πρώτη δεκάδα κρατούσαν κυρίως τα αγγλικά, ενώ τα τραγούδια στις εθνικές γλώσσες σπάνιζαν. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του 2014 που ούτε ένα τραγούδι σε εθνική γλώσσα δεν κατόρθωσε να τερματίσει σε κάποια από τις δέκα πρώτες θέσεις. Τα τελευταία δύο χρόνια, η κατάσταση φαίνεται να αλλάζει. Αν και τα τραγούδια σε κάποια από τις εθνικές γλώσσες των χωρών δεν ξεπερνούν το 50% των συμμετοχών, εντούτοις το 2021 το 60% των τραγουδιών που τερμάτισαν στην πρώτη δεκάδα ήταν σε κάποια από αυτές, ενώ το 2022 το ποσοστό ανήλθε σε 70%. Μάλιστα, το 2021 ήταν η πρώτη χρονιά από το 1995 που τρία τραγούδια σε άλλη γλώσσα πλην των αγγλικών τερμάτισαν στις πρώτες τρεις θέσεις. Είναι αυτό μια ένδειξη ότι οι εθνικές γλώσσες κερδίζουν έδαφος;

Γιατί η ποικιλία των γλωσσών είναι σημαντική;

Η αρχική σύλληψης της ιδέας του τραγουδιού της Eurovision ήταν να ενώσει τα έθνη μιας ρημαγμένης τότε Ευρώπης που προσπαθούσε να αφήσει πίσω της τα κατάλοιπα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στις πρώτες εκδόσεις του διαγωνισμού (και ιδιαίτερα όταν η χρήση της γλώσσας ήταν περιορισμένη), η συμμετοχή κάθε χώρας ήταν μια ευκαιρία για τα έθνη να επιδείξουν ένα κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού τους. Θα ήταν λογικό να σκεφτεί κάποιος πως η χρήση μιας ευρέως χρησιμοποιούμενης γλώσσας θα συνείσφερε προς αυτή την κατεύθυνση.

Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, η Ευρώπη είναι πολύ πλούσια σε διαφορετικές γλώσσες (μπορείτε να δείτε σχετικό αφιέρωμα για σπάνιες γλώσσες εδώ) και πολιτισμούς και επιτρέποντας σε μία γλώσσα να κυριαρχεί θα οδηγήσει σε μια σταδιακή κάθοδο και εν πολλοίς σε ομοιογενή τραγούδια. Είναι, λοιπόν, μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία γλώσσες που υπό άλλες συνθήκες δεν θα τις είχαμε ακούσει ποτέ, να ακουστούν μέσω της Eurovision.

Στροφή σε τραγούδια σε εθνικές γλώσσες;

Το παραπάνω ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί. Ένα καλό τραγούδι θα επικοινωνήσει το μήνυμα του στον κόσμο ανεξαρτήτως γλώσσας, όπως και ένα κακό τραγούδι θα αποτύχει παταγωδώς να πείσει ανεξαρτήτως γλώσσας στην οποία είναι γραμμένο.

Going national seemed irrational but now is collateral

Όντως, τα δύο τελευταία χρόνια η πλειοψηφία των τραγουδιών που τερματίζουν στις πρώτες δέκα θέσεις είναι σε κάποια εθνική γλώσσα, χωρίς παράλληλα να έχουμε τεράστια ποσότητα τραγουδιών που θα εξηγούσε ενδεχομένως μια τέτοια αλλαγή στην ποσόστωση. Έχει αλλάξει το γούστο του κόσμου; Ψάχνουν οι χώρες καλλιτέχνες με εναλλακτικές προτάσεις; Στηρίζουν οι νέοι καλλιτέχνες περισσότερο το δικό τους στυλ; Η απάντηση σε όλα είναι η μουσική.

Μείνετε συντονισμένοι στον www.ogaegreece.com για αντίστοιχα αφιερώματα…

Πριν φύγετε, κάντε κλικ πάνω στις εικόνες για να ακούσετε τα αντίστοιχα τραγούδια!